Van Amsterdamse Boeren #3 – Martin Topper

“Duurzaamheid zit ook in wat je maatschappelijk en sociaal kunt betekenen”

In deze serie onderzoeken we de boerenbedrijven die ons in Amsterdam van voedsel voorzien. Werken deze boeren circulair? Zouden ze dat graag willen? Is circulaire landbouw hetzelfde als kringlooplandbouw? En wat is daar dan eigenlijk voor nodig?

De akkers van Martin

‘Ik ben de derde generatie die boert op boerderij Zonneheerdt; in 1962 kreeg mijn opa deze Flevolandse grond toegewezen. Toen ik het in 2011 overnam was mijn insteek: hoe kan ik met een klein akkerbouwbedrijf toch bestaansrecht hebben? Ik ben me gaan specialiseren in bijzondere groenten: kleurenwortels, gekleurde bieten, pastinaken, wortelpeterselie en meer. We zetten onze producten ook zelf af. Een belangrijk deel gaat naar het buitenland, maar verder leveren we via netwerkorganisaties FlevoFood, Boeren voor Buren en Local2Local ook direct aan de mensen in de stad. Ook in Amsterdam worden onze gekleurde groenten gegeten. We hopen dat we ook snel weer aan de horeca kunnen leveren!’

In welk opzicht is Zonneheerdt een circulaire boerderij?

‘Ik ben altijd aangesloten geweest bij Stichting Veldleeuwerik: daar keken ze naar negen indicatoren die inzicht geven in hoe duurzaam je bedrijf is. De bodem is daar altijd het belangrijkste geweest. Voor mij begint de kringloop ook echt bij de bodem. Ik heb een ruim bouwplan, heb altijd op een derde van het areaal granen staan (zodat de gewassen rust krijgen) en wissel af met groenbemesters voor bodemleven en biodiversiteit. Daarnaast gebruik ik zoveel mogelijk compost en dierlijke stalmest, het liefst een mengsel van geitenmest en stro. Die komt hier uit de buurt vandaan. De compost ook, die haal ik uit lokale Flevolandse bronnen, om het transport te beperken. Liever niet uit de stad, want daar zit vaak veel rotzooi in het groenafval, dingen die ik niet op mijn land wil hebben.’

Tekst gaat door onder de afbeelding

Hoe duurzaam en circulair is Zonneheerdt?

Mest

‘Ik ben geen bioboer, ik gebruik wel een beetje kunstmest, ik denk voor ongeveer 20%. Die heb ik nodig om genoeg stikstof op de akkers te brengen. Fosfaat haal ik uit de dierlijke mest en compost.’

Leven

‘Rondom het hele bedrijf hebben we drie meter brede stroken ingezaaid met bloemenmengsel, om insecten aan te trekken en hier te houden. Ook hebben we een windsingel rondom het erf: een kring van bomen en struiken in verschillende hoogtes, zodat vogels, insecten en vlinders zich hier welkom voelen. Daar staan bijvoorbeeld hazelaars tussen, daar komen de bijen al vroeg in het jaar op af. De vogels hebben we echt nodig in onze bedrijfsvoering, want die eten de muizen op, zodat die niet onze oogst opeten. Dat is een kringloop in het klein!’

CO2

‘We zijn bewust bezig met het verlagen van de uitstoot op ons bedrijf. Zo rijden al onze machines en wagens op blauwe diesel, waarmee we tot 70 procent minder CO2 uitstoten. Met een aantal boeren hebben we, samen met Pure Energie, een rij windmolens neergezet waar particulieren ook stroom van afnemen. We zijn ook bezig met zonnepanelen.’

Bodem

‘Omdat ik al twintig jaar vaste stalmest gebruik, is mijn organische stofgehalte boven de 4% gekomen. Dat is hoog: toen mijn opa hier in ‘62 begon, was dat percentage nog 1,6%. We doen meerdere ecologische testen per jaar om te onderzoeken hoe de bodem gezonder kan. We gebruiken ook biologische bodempreparaten en zijn aan het onderzoeken wat de bodem het meeste stimuleert. Zonneheerdt is bovendien onderdeel van een tienjarig onderzoeksproject (Slim Landgebruik Flevo) van het Louis Bolk instituut, waarmee we onderzoeken hoe we beter CO2 in de bodem kunnen binden.’

Water

‘We hergebruiken zoveel mogelijk water op ons bedrijf, waar we zelf ook de groente schoonspoelen. Daarvoor is natuurlijk schoon leidingwater nodig, maar we hebben een recirculatiesysteem ontwikkeld waarmee we dat water voor 90% kunnen hergebruiken.’

Sociaal

‘Duurzaamheid zit ook in wat je maatschappelijk en sociaal kunt betekenen. Zo hebben we op Zonneheerdt wel buitenlandse arbeidskrachten, maar ik let heel goed op dat die zich niet overwerken. We doen al het werk binnen vijf dagen, zodat ze ook een privéleven hebben. Bij uitbuiting is niemand gebaat, wijzelf ook niet. Daarnaast levert Zonneheerdt via allerlei kanalen ook groenten aan sociale initiatieven in de stad, zoals de Voedselbank en de Boeren voor Buren-pakketten van Rabobank, die naar mensen met een kleine beurs gaan. Dat is mijn link naar de stad: ook mensen met een laag inkomen, die liever friet dan aardappels eten omdat dat goedkoper is, moeten toegang hebben tot vers en puur voedsel. Maar ik vind het wel heel belangrijk om geen gratis voedsel weg te geven: eten kost geld, en het is belangrijk dat de consument dat weet en snapt.’

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Smaak

‘Ik vind het heel belangrijk om als boer een directe connectie met de stad te hebben. Zo kan ik de stedeling namelijk ook een beetje opvoeden, en zorgen dat er in de stad voedsel met meer kleur en meer smaak gegeten wordt. Ik vind dat we in Nederland een te vlak eetpatroon hebben en de verschillen tussen smaken niet goed kunnen proeven. Voor ons immuunsysteem is het heel belangrijk om alle smaken te leren kennen en regelmatig te proeven, in plaats van alleen zoet, wat nu vaak het geval is. Dat is zeker een belangrijke reden waarom ik gekleurde groenten teel. In een paarse peen zitten zoveel goede voedingsstoffen! Voor mij zijn nieuwe (of eigenlijk: oude) smaken dus ook onderdeel van een duurzame bedrijfsvoering.’

Toekomst

‘Ik zie voor Zonneheerdt wel een hoop mogelijkheden, manieren waarop ik nog verder kan verduurzamen, manieren om de kringloop verder te sluiten. Allereerst: ik vraag me dagelijks af hoe ik kan zorgen voor minder voedselkilometers. Want omdat ik mijn gewassen niet volledig in Nederland kan afzetten, is export voor mij een noodzakelijk kwaad. Dat geeft veel transport en dus uitstoot, maar ik vind het wel een belangrijke vraag wie dat probleem moet oplossen. Het liefst zou je willen dat wat er hier op het land geteeld wordt, ook hier in de buurt wordt opgegeten. Maar dat vergt een omslag bij de consument - daar probeer ik in elk geval mijn steentje aan bij te dragen. Een andere uitdaging voor Zonneheerdt is gewasbescherming. We houden scherp in de gaten wat er wel en niet mag, maar dat verandert jaarlijks. En liefst zouden we natuurlijk helemaal geen chemische middelen gebruiken, maar voor sommige beschermingsmiddelen is nog geen duurzaam alternatief. Ten slotte is water voor ons een issue om in de gaten te houden: we gebruiken zoet water hier niet altijd op de meeste efficiënte manier. Ik zou daar graag nog verder in innoveren, maar vraag me soms af of die investering bij mij moet liggen.’

‘Overigens las ik in jullie interview met Boy dat hij de belangrijkste schakel, human shit, mist in de kringloop. Daar ben ik het helemaal mee eens. Als we de kringloop echt willen sluiten, moeten we iets met poep en plas uit de stad. Alleen zit daar nu nog veel te veel troep in, dus er is een tussenstap nodig om er hoogwaardige mest van te maken.’

Bekijk de producten van Martin op de website van Zonneheerdt.

Van Amsterdamse Boeren

Martin is één van de boeren die meedoet aan het project ‘Van Amsterdamse Boeren’. Om de duurzame ontwikkeling van Martins bedrijf te monitoren en transparant te maken, maken we gebruik van het donutmodel voor het agrarisch bedrijf, ontwikkeld door Methorst e.a. (2020). In de Strategie Amsterdam Circulair 2020-2025 gebruiken we een speciaal voor de stad ontwikkelde uitwerking van het ‘donutmodel’ van de Britse econoom Kate Raworth. Het donutmodel wordt binnen het project Van Amsterdamse Boeren vertaald naar de landbouw.

De donut heeft een binnencirkel en een buitencirkel. De binnencirkel is het sociaal fundament (daaronder is er een tekort waardoor het niet duurzaam is). De buitencirkel is het ecologisch plafond (daarboven is een overschot in de belasting waardoor het niet duurzaam is). Per onderdeel van zijn bedrijf, zoals hierboven in het interview genoemd, scoren we met Martin de impact van zijn bedrijfsvoering op de het sociale fundament en het ecologische plafond. Zo krijgen we een duidelijk beeld van waar zijn bedrijf vroeger stond, nu staat en waar hij naartoe wil.

Dit interview is onderdeel van de reeks ‘Van Amsterdamse Boeren’. Lees ook de andere interviews:

• Van Amsterdamse Boeren #1 – Boy Griffioen
• Van Amsterdamse Boeren #2 – Anne Bruins
• Van Amsterdamse Boeren #4 - Karin Perdaems
• Van Amsterdamse Boeren #5 - Bas van Rijn en Marrit Schakel

Fotografie door Monavid